HUKUK REHBERİ - Avukatların Sigortalılık Statüsü

YENİ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE AVUKATLARIN TABİ OLACAKLARI SİGORTALILIK STATÜSÜ

YENİ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIK STATÜLERİNİN BELİRLENMESİ

Uzun süredir gündemde olan sosyal güvenlik reformu çalışmaları kapsamında çıkarılan 20.05.2006 tarihli ve 5502 sayılı Kanunla T.C.Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur?un tüzel kişilikleri sona erdirilerek, bu kurumları tek çatı altında toplayan Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmuştur.

Reformun diğer ayağını oluşturan ve 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun ile de 506 sayılı Sosyal Sigortalar, 1479 sayılı Bağ-Kur ve 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunları birleştirilerek genel sağlık sigortasına ilişkin hükümlerle birlikte yeniden düzenlenmiştir.

Yeni sistemde çalışanların hangi statüde sigortalı sayılacakları yasanın 4 üncü maddesiyle belirlenmiştir. Buna göre 01.10.2008 tarihinden itibaren, bir işveren yanında hizmet akdiyle çalışanlar 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (b) bendi, 657 sayılı Kanuna tabi çalışanlar (c) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır. Dolayısıyla prim ödeme sürelerinin hangi statüde geçtiğinin belirlenmesinde 01.10.2008 tarihine kadar kullanılan SSK, Bağ-Kur ve TC.Emekli Sandığı kavramları yerine bu tarihten itibaren 4- 1/a, 4-1/b ve 4-1/c kavramları kullanılacaktır.

Öte yandan 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce eski sistemde kayıtlı olarak çalışmış olanların kazanılmış hakları korunduğundan, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan kanunların kazanılmış haklarla ilgili hükümlerinin uygulanmasına devam olunacaktır.

Yeni sosyal güvenlik sisteminde avukatların tabi olacakları sigortalılık statüsü aşağıdaki şekilde belirlenecektir.

Bir işveren yanında hizmet akdiyle çalışan ve 01.10.2008 tarihine kadar 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 2 nci maddesine tabi tutulan avukatlar bu tarihten itibaren 5510 sayılı Kanunun 4-1/a maddesi kapsamında sigortalı sayıldığından, bunların sigortalılık statülerinde bir değişiklik olmamıştır. Prim belgelerinin verilmesi ve primlerinin ödenmesi önceden olduğu gibi işverenlerince sağlanacaktır.

657 sayılı Kanuna tabi olarak çalışıp 01.10.2008 tarihine kadar 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa tabi tutulan avukatlar bu tarihten itibaren 5510 sayılı Kanunun 4-1/c maddesi kapsamında sigortalı sayıldığından, bunların sigortalılık statülerinde de bir değişiklik olmamıştır. Prim belgelerinin verilmesi ve primlerinin ödenmesi işverenlerince sağlanacaktır.

Bağımsız çalışan avukatların sigortalılıklarının topluluk sigortası yoluyla sağlanmasına imkan veren 1136 sayılı Avukatlık Kanununun 186, 188 ve 191 inci maddeleri ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 86 ncı maddesi 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmış ve söz konusu kimselerin 01.10.2008 tarihinden itibaren Kanunun 4 üncü maddesinin durumlarına uyan bendi kapsamında sigortalı sayılmaları hükme bağlanmıştır.

Bu hüküm gereğince gelir vergisi mükellefi olan serbest avukatlar, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olan diğer sigortalılar gibi, 01.10.2008 tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.

Kurumca yapılacak araştırma sonucunda gelir vergisi mükellefi olmadığı tespit edilen avukatların ise 01.10.2008 tarihi itibariyla sigortalılıkları sona erdirilecektir. Sigortalılığı bu şekilde sona erdirilenler isterlerse, Kanunun 50 nci maddesindeki koşullarla, sigortalılıklarını isteğe bağlı sigorta kapsamında sürdürebileceklerdir.

Bağımsız çalışan ve 5510 sayılı Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında sigortalı sayılan avukatlara aşağıdaki yükümlülükler getirilmiştir.

01.10.2008 tarihinden önce topluluk sigortasına devam etmekte olan avukatların Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında sigortalı olarak tescil edilmelerine ilişkin işlemler Kurumdaki topluluk sigortası kayıtları esas alınarak yapılacaktır. Ancak söz konusu kayıtlardaki olası yanlışlıkların giderilmesi ve tescil işlemlerinin sağlıklı yapılabilmesi için ilgili avukatların da Kanunun yürürlük tarihinden itibaren üç ay içerisinde (31.12.2008 tarihine kadar) örneği Kurumca hazırlanan ?Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi? ni doldurarak Kuruma vermeleri gerekmektedir.(5510 SK. Geçici Madde 6)

01.10.2008 tarihinden sonra serbest avukat olarak çalışmaya başlayanlar ilgili vergi dairelerince yapılacak bildirimlere göre tescil edileceğinden, söz konusu avukatların Sosyal Güvenlik Kurumuna ayrıca bildirim yapma yükümlülükleri yoktur.

Serbest avukatlık faaliyetini 01.10.2008 tarihinden sonra sona erdiren avukatların örneği Kurumca hazırlanan ?sigortalı işten ayrılış bildirgesi? düzenleyerek on gün içerisinde Kuruma vermeleri zorunludur. (5510 SK.Madde 9)

Serbest çalışan avukatların ödeyecekleri primler önceden olduğu gibi, prime esas kazancın alt sınırı olan asgari ücret ile üst sınırı olan asgari ücretin 6,5 katı arasında olmak koşuluyla, ilgili avukatın beyan edeceği kazanç üzerinden hesaplanacağından aylık olarak kazanç beyan edilmesi gerekmektedir.

Yazılı olarak kazanç beyan edilmeyen hallerde, prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında olmak kaydıyla Kuruma her ay ödenen primler, ödemenin ait olduğu ay için beyan olarak kabul edilecektir.

İlişkin olduğu aya ait primin yasal süresinde ödenmemesi ve bu süre içinde yazılı olarak kazanç beyanında da bulunulmaması halinde primler alt sınır üzerinden tahakkuk ve tahsil olunacaktır.

Yanında sigortalı çalıştıran avukatlar, çalıştırdıkları sigortalılardan prime esas kazancı en yüksek olanın kazancının altında kazanç beyan edemeyecek, bu kurala aykırı beyanda bulunulduğunun tespit edilmesi halinde aradaki farka ait primler gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecektir.

Serbest çalışan avukatların her ay otuz tam gün üzerinden prim ödemeleri zorunludur. (5510 SK. Madde 80/i)

Bağımsız çalışan avukatlardan 01.10.2008 tarihinden önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları için prim ödüyorsa %25 oranında, tüm sigorta kolları için prim ödüyorsa %33,5 oranında topluluk sigortası primi alınmaktaydı.

Söz konusu avukatlar 01.10.2008 tarihinden itibaren diğer serbest çalışanlar gibi tüm sigorta kollarına tabi tutulduklarından bu tarihten itibaren %20 oranında malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası; %12.5 oranında genel sağlık sigortası ve %1 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası olmak üzere toplam % 33,5 oranında prim ödemek zorundadır. (5510 SK. Madde 81/g)

Bağımsız çalışan ve Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında sigortalı sayılan avukatlar 01.10.2008 tarihinden itibaren kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan aşağıdaki yardımlardan da yararlanabileceklerdir.

a) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalı, prim ve prime bağlı borcu bulunmaması koşuluyla, yatarak tedavi gördüğü süre ile yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak verilen istirahat raporu süresince Kurumdan geçici iş göremezlik ödeneği alabilecektir.

b) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü en az %10 oranında azaldığı tespit edilenlere, Kuruma olan prim ve prime bağlı her türlü borçlarının ödenmiş olması koşuluyla, sürekli işgöremezlik geliri bağlanabilecektir.

c) İş kazası veya meslek hastalığına bağlı nedenlerle ölen ya da iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü en az %50 oranında kaybettiği tesbit edilerek gelir bağlandıktan sonra ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanacaktır. Ancak hak sahiplerine gelir bağlanmasında da yine Kuruma olan prim ve prime bağlı her türlü borçların ödenmiş olması koşulu aranacaktır.

d) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen veya Kurumdan sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalının hak sahiplerine, Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenen tarife üzerinden cenaze ödeneği verilecektir.

e) Sigortalının ölüm aylığı veya geliri almakta olan ve evlenmeleri nede niyle gelir veya aylığı kesilecek kız çocukları isterlerse almakta oldukları aylık veya gelirin iki yıllık tutarını bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak alabileceklerdir.

f) Bağımsız çalışan bayan avukatın doğum yapması halinde, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede kendisine Kurumca geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir. Çoğul gebelik halinde geçici iş göremezlik ödenecek doğumdan sonraki süre on haftaya çıkarılacaktır. Doğum nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği verilebilmesi için, sigortalının Kuruma olan prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şarttır.

g) Doğum yapan bayan avukata veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması nedeniyle erkek avukata, yaşaması şartıyla her çocuk için Kurumca belirlenen tarife üzerinden emzirme ödeneği verilecektir. Ancak emzirme ödeneğinden yararlanacak sigortalı adına doğum tarihinden önceki bir yıl içinde en az 120 günlük prim ödenmiş olması ve Kuruma olan prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş bulunması zorunludur.

h) 01.10.2008 tarihinden önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödeyerek topluluk sigortasına devam eden avukatlar emekli oluncaya kadar Kurumun sağlık yardımlarından yararlanamamaktaydı. Söz konusu avukatlar 01.10.2008 tarihinden itibaren genel sağlık sigortalısı sayıldığından emeklilikten önceki süreçte de genel sağlık sigortasından sağlanan sağlık yardımlarından yararlanabileceklerdir.

Bunların sigortalı ya da isteğe bağlı sigortalı olmayan ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan eşleri; 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görüyorsa 20 yaşını, yüksek öğrenimde ise 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın çalışma gücünün en az %60?nı yitirdiği tespit edilen ve evli olmayan çocukları; her türlü kazanç ve irattan elde ettiği geliri asgari ücretin net tutarından az olan ve diğer çocuklarından sağlık yardımı almayan ana ve babaları da, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kimseler olarak, sağlık yardımlarından yararlanabileceklerdir.

Sigortalının ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin söz konusu sağlık yardımlarından yararlanabilmesi için, sağlık hizmeti sunucusuna baş vurulduğu tarihten önceki son bir yıl içinde sigortalının en az 30 gün genel sağlık sigortası primi ödemiş olması ve sağlık hizmeti sunucusuna baş vurulduğu tarihte Kuruma 60 günden fazla prim ve prime ilişkin bir borcunun bulunmaması şarttır.

BAĞIMSIZ ÇALIŞAN AVUKATLARIN SİGORTALILIK STATÜLERİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİK BUNLARIN EMEKLİLİK ŞARTLARINI DA DEĞİŞTİREBİLİR

01.10.2008 tarihine kadar 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi tutulan bağımsız çalışan gelir vergisi mükellefi avukatların sigortalılıkları 01.10.2008 tarihinden itibaren Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında devam edecektir. Dolayısıyla 01.10.2008 tarihinden önce 506 sayılı Kanuna tabi olarak geçen prim ödeme süreleriyle bu tarihten sonra Kanunun 4-1/b maddesi kapsamında geçen prim ödeme süreleri iki ayrı sigortalılık statüsünde geçmiş kabul edileceğinden bu sürelerin toplamına göre ilgilinin emekliliğe hak kazanıp kazanmadığının tespitinde esas alınacak sigortalılık statüsü de 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenecektir.

2829 sayılı Kanuna göre son yedi yıllık prim ödeme süresi içinde ağırlıklı olan statüye göre emekliliğe hak kazanılmış olması gerektiğinden 01.10.2008 tarihinden sonra Kanunun 4-/b maddesi kapsamında geçen prim ödeme süreleri 3,5 yıldan fazla olanlara yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için, eski Bağ-Kur Kanunundaki şartların yerine getirilmiş olması gerekecek ve sigortalı bayan ise en az 20 tam yıl, erkek en az 25 tam yıl prim ödemiş olması şartı aranacaktır.

Emeklilik planlarını 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunundaki şartlara göre yapmış bulunan serbest avukatlar 01.10.2008 tarihinden sonraki çalışmalarında bu durumu göz önünde bulundurmalıdır. (5510 SK.Geçici Madde 2)

BAĞIMSIZ ÇALIŞAN EMEKLİ AVUKATLARIN SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

5510 sayılı Kanunun Geçici 14 üncü maddesiyle; Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden önce Emekli Sandığı iştirakçisi veya sigortalı olanlar ile vazife malullüğü, malullük, yaşlılık veya emekli aylığı bağlanmış bulunanlar veya Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmakta olanlar hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından, bu Kanunla yeniden belirlenen sosyal güvenlik destek primi oranları uygulanmak koşuluyla, yürürlükten kaldırılan kanun hükümlerinin uygulanmasına devam olunması hükme bağlanmıştır.

Bu nedenle 01.10.2008 tarihinden önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık aylığı bağlanmış bulunan avukatlar ile 01.10.2008 tarihinden önce topluluk sigortası kapsamında olup bu tarihten sonra yaşlılık aylığı bağlanacak avukatlar ve 01.10.2008 tarihinde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmakta olan avukatlar, aşağıda belirtilen yeni oranlar üzerinden sosyal güvenlik destek primi ödeyerek yaşlılık aylıkları kesilmeksizin serbest avukatlık faaliyetlerini sürdürebileceklerdir.

01.10.2008 tarihinden önce T.C. Emekli Sandığından malullük veya emekli aylığı bağlanmış bulunan avukatlar ile 01.10.2008 tarihinden önce T.C. Emekli Sandığı iştirakçisi olup bu tarihten sonra malullük veya emekli aylığı bağlanacak olan avukatlar da aynı oranlarda sosyal güvenlik destek primi ödeyerek serbest avukatlık faaliyetlerini sürdürebileceklerdir.

Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışan avukatların primleri, emekli aylıklarına 2008 yılı için %12, 2009 yılı için %13, 2010 yılı için %14, 2011 ve sonraki yıllar için %15 oranı uygulanarak hesaplanacak ve ilgililerin emekli aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil olunacaktır. Ancak hesaplanan prim tutarının üst sınırı, 5510 sayılı Kanunun 4-1/b maddesi kapsamındaki sigortalılara ilgili yılın ocak ayında ödenen en yüksek yaşlılık aylığı üzerinden aynı oranlara göre hesaplanacak tutardan fazla olamayacaktır. (5510 SK. Mad.30, Geç. Mad 14)

AVUKATLIK STAJ SÜRELERİNİN BORÇLANILMASI VEYA İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI OLUNMASI

Sosyal güvenlik yasalarına tabi olmaksızın geçen avukatlık staj süreleri ilgilinin ya da hak sahiplerinin talebi halinde borçlandırılabilecek.

Staj süresinin borçlanılabilmesi için, talep tarihindeki prime esas kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak üzere, ilgili tarafından belirlenecek kazanca %32 oranı uygulanmak suretiyle hesaplanacak borç tutarının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir.

Borçlandırılan staj süresi sigortalının prim ödeme gün sayılarına katılacak ve staj süresi ilgilinin sigortalılık başlangıç tarihinden önce ise, sigortalılık başlangıç tarihi borçlandırılan staj süresi kadar geriye götürülecektir. (5510 SK. Madde 41)

Avukatlık staj süresinin prim ödeme süresine katılmasını sağlamanın diğer bir yolu staj süresinde isteğe bağlı sigortalı olmaktır. Bu seçeneğin tercih edilmesi halinde isteğe bağlı sigortaya devam etmek için Kuruma yazılı talepte bulunulması ve prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak üzere kendileri tarafından belirlenecek bir kazanç üzerinden % 12? si genel sağlık sigortası ve % 20? si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi olmak üzere toplam % 32 oranınında prim ödenmesi gerekecektir.

İsteğe bağlı sigortalılık, bu konudaki yazılı başvurunun Kurum kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden günden başlamaktadır.

Staj süresinde isteğe bağlı sigortalı olanlar bu sürede genel sağlık sigortasından sağlanan sağlık yardımlarından da yararlanabilecek, ayrıca staj sürelerinin borçlanılmasına gerek kalmayacaktır.

TOPLULUK SİGORTASI PRİM BORÇLARININ TAKİP VE TAHSİLİNDE BAROLARIN SORUMLULUĞU

Topluluk sigortasına tabi olarak çalışmış bulunan bağımsız avukatların 01.10.2008 tarihinden önceki sürelere ilişkin topluluk sigortası prim borçları, topluluk sigortası sözleşmesindeki hükümlere göre takip ve tahsil edilecektir. 5458 ve 5763 sayılı Kanunlara göre yeniden yapılandırılan topluluk sigortası prim borçları da ilgili Kanun hükümlerine göre takip ve tahsil olunacaktır. (Yönetmelik Geçici Madde 6)