HUKUK REHBERİ - Anayasanın 73.Maddesi Kapsamında Verginin Yasallığı İlkesinin Değerlendirilmesi

Vergi,resim,harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık,istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.?

Anayasanın 73.maddesindeki bu düzenlemeden çıkarabileceğimiz temel ilkeler:Genellik ve eşitlik ilkesi,mali güce göre vergileme ilkesi ve de yasallık ilkesidir. Şimdi bu ilkeleri kısaca anlatarak 73.maddedki düzenlemenin çerçevesini daha kolay çizebiliriz.

GENELLİK VE EŞİTLİK İLKELERİ: Anayasa?nın 73.maddesinin 1.fıkrasına göre: ?Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere,mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür?.
Genellik ilkesi,toplumda yaşayan ve vergi mükellefi olma konusunda şartları taşıyan herkesin mükellef olarak vergiyi ödeme zorunluluğunun olmasıdır. Aynı şartları taşıyan kişilere aynı şekilde muamele yapılması ise eşitlik ilkesini ifade eder. Ancak bu ilkeler,belirli coğrafi sınırlar içinde geçerlidir. Belli bir bölgede yaşayanlardan alınacak vergi söz konusu olduğu zaman,bu vergiye katlanmakla yükümlü olanlar,sadece o bölgedeki mükelleflerdir. Sınırın dışına çıkılıp,herkesten alınamaz. Aksinin kabulü vergide adalet ilkesine de ters düşer.

Mali güce göre vergilendirme ise,verginin kişilerin ekonomik ve kişisel durumlarına göre alınmasıdır. Bu ilke,mali gücü fazla olanın,mali gücü az olana oranla daha fazla vergi ödemesi gereğini belirler. Mali gücün tanımı Anayasa?da bulunmamakla birlikte,genellikle ödeme gücü anlamında kullanılmakta,kamu maliyesi yönünden ise gelir,servet ve harcamalar mali gücün göstergeleridir. Verginin mali güce göre alınması aynı zamanda vergide eşitlik ilkesinin uygulama aracıdır.

Vergide eşitlik ilkesi,yükümlülerin vergi ödeme güçleri dikkate alınmak suretiyle vergilendirmenin yapılmasını öngörür. Başka bir deyişle,kişilerin genel vergi yüküne kendi ödeme güçlerine göre katılmalarıdır .Bu durumda,Anayasa?da öngörülen verginin ?mali güce göre ödenmesi?,?herkesin vergi ödemesi? ilkesiyle birlikte vergilendirmede adalet ve eşitlik ilkesine uygunluğu gösterir ve sosyal devletin en etkin uygulama aracını oluşturur. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı bu ilkelere uyularak sağlanır. Vergide eşitlik ilkesi,mali gücü aynı olanların aynı,mali gücü farklı olanların ise ayrı oranda vergilendirilmesidir.

.........Yasa koyucu,anayasal kurallara uymak koşuluyla,gelir,servet ya da harcamanın vergilendirilmesinde konulara,nitelik veya miktarlara göre kimi değişik ölçütler getirebilir,gelirin unsurlarına ve miktarlarına göre ayrı yükümlülükler ve oranlar belirleyebilir.

..........Vergilendirmede genellik ilkesi,belirli kişi veya grupların dil,din,ırk,cinsiyet...vs. gibi nedenlerle vergi dışı bırakılmasına izin vermez .Ancak,mali politika,sosyal ve ekonomik ve kimi teknik gerekler,kimi durumlarda bazı grupların vergi kapsamı dışında bırakılmasını gerektirebilir. Bu durum,genellik ilkesine aykırılık oluşturmaz. Öte yandan,gelir ve kurumlar vergileri yükümlülüklerinin çok büyük kesimi beyannameli yükümlülerden oluşmaktadır. Bu bakımdan ,Ekonomik Denge Vergisi uygulamasında genellik ilkesinin zedelendiği söylenemez.

............Hukuk devletinde kazanılmış haklara saygı duyma esas olmakla beraber,kazanılmış bir haktan söz edilebilmesi için bu hakkın yeni yasadan önce yürürlükte olan kurallara göre bütün sonuçlarıyla eylemli biçimde elde edilmiş olması gerekir.

..........Ekonomik Denge Vergisi?nin,gelir ve kazançlar üzerinden bir kez kabul edilebilir bir oranda alınan bağımsız bir vergi olması ve mali gücü daha zayıf olan ücretlilerin çok büyük kesimini kapsam dışında bırakması nedeniyle sosyal devlet ilkesine de aykırı düştüğü söylenemez.?

MALİ GÜCE GÖRE VERGİ ÖDEME İLKESİ: Anayasa?nın 73.maddesinin ilk fıkrasındaki düzenlemeden de anlaşılacağı üzere ?.............ödeme gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.? Hükmünden bu ilkenin genellik ve eşitlik ilkeleri ile koordineli bir biçimde uygulanması gerektiği sonucunu çıkartmaktayız.

Anayasamız,T.C. Devleti?nin ?bir sosyal hukuk devleti?olduğunu benimseyerek,bu hükmün değiştirilemeyeceğini kesin bir biçimde açıklamıştır. Sosyal bir devlette fertleri koruyup,insanca yaşamaları için her türlü tedbiri almakla yükümlü olan devletin,vergi toplama alnında da bu esasa göre davranması gereğini ifade eden yasa hükmünden vergide adaleti sağlama amacı taşıdığı rahatlıkla söylenebilir. Kamu maliyesi açısından gelir,servet ve harcama,kişilerin mali güçlerinin saptanmasında ölçüt olarak kabul edilmişlerdir.

Çeşitli vergiler açısından,kişilerin mali güçlerine göre vergi ödemesi esasına dayanarak,buna göre vergi toplayabilmeleri için uygulanacak olan yöntemler yasalarda açıkça belirtilmiş ve bu bağlamda muafiyetler,istisnalar gibi bazı ayırt edici özelliklere de yer verilmiştir.

Anayasa?nın 73. Maddesinin vergi hukuk yönünden en önemli fıkrası olan 3.fıkrası?na göre: ?Vergi,resim,harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur,değiştirilir veya kaldırılır.?Yasallık ilkesi hukuk devletinde tüm alanlarda yasaların kabul ettiği bir ilkedir. Hangi alanda olursa olsun,suç ve cezaların ve tüm düzenlemelerin ayrıntılı bir biçimde belirgin olarak tespit edilmesi gerekir. Zira ?kanunu bilmemek mazeret sayılmaz.?

Yasallık ilkesinin bir diğer ayağını ise ?v?erginlerin konulmasında olduğu kadar değiştirilmesinde ve kaldırılmasında da erkler ayrılığı çerçevesinde yasama meclisinin yetkili olmasıdır. Verginin temeli,yasalara dayanır. Ancak yasada belirtilmiş işlemler için yasada mükellef olarak gösterilen kişilerden vergi toplanması mümkün olabilir. Bunun için ayrıntılı ve belirgin düzenlemelere ihtiyaç vardır. Çünkü vergi hukukunda ?kıyas? yasağı vardır. Yasalardaki boşlukların doldurulması amacıyla yasada yer alan bir hükmün yasada yer almayan ancak koşul ve özellik bakımından ona benzeyen bir olaya uygulanmasına ?kıyas? denir. Vergi hukukunda kıyas yasağına aykırı bir işlem,sadece verginin yasallığı ilkesini değil aynı zamanda hukuk devletini de zedeleyen bir işlem olarak düşünülür.

Yasallık çerçevesinde kabul edilmiş olan çok önemli bir ilke de vergi yasalarının geriye yürümezliğidir. Vergi yasaları ancak o dönemle ilgili olarak uygulama alanı bulabilirler;çünkü mükellefler tüm işlemlerini o anda yürürlükte olan kanuna göre yaparlar. Bunun aksinin kabulü demek,geçmişte yürürlükte olmayan bir yasaya göre işlem yapılması,hukuk devletine olan güvenin bozulmasına yol açacağı gibi ekonomik istikrarın da bozulması kaçınılmaz olacaktır.
Verginin yasallığı çerçevesinde tek kaynak,elbette anayasa değildir. Bunun yanı sıra kanunlar,bu alanda imzalanmış olan uluslar arası anlaşmalar(Anayasa?nın 90.maddesinin 5.fıkrasına göre yasa hükmündedirler?,Bakanlar Kurulu?nun kendilerine verilen alanlarda çıkarmış oldukları KHK,Bakanlar Kurulu Karaları, tüzük, yönetmelik, tebliğler, izahlar, genelgeler ve görüşer ile Anayasa Mahkemesi kararları ile içtihadı birleştirme karaları da kaynaklar arasında yer alır.

Verginin belirgin olması ilkesi de vergi yasalarının vergi ile ilgili tüm temel özelikleri yani tüm ana öğeleri içermesi demektir. Vergilemenin tüm esasları yasada kesin bir şekilde saptanmış olmalıdır. Yine bu bağlamda konuyla ilgili olarak Anayasa Mahkemesi?nin vermiş olduğu bir karara da yer vermek istiyorum:

?Mahkememizin yerleşmiş içtihatlarından da açıkça belirtildiği üzere,Anayasa koyucu,her çeşit mali yükümün kanunla konulmasını buyururken keyfi ve takdiri uygulamayı önlemeyi amaçlamıştır. Kanun koyucunun yalnız konusunu elli ederek bir mali yükümün ilgililere yükletilmesine olur vermesi,bunun kanunla konulmuş sayılabilmesi için yeter neden olamaz. Mali yükümlerin matrah ve oranları,tarh ve tahakkuku,tahsil usulleri, yaptırımları, zamanaşımı, yukarı ve aşağı sınırlar gibi çeşitli yönleri vardır. Bir mali yüküm bu yönleri dolayısıyla yeterince çerçevelenmemişse kişilerin sosyal ve ekonomik durumlarını hatta temel haklarını etkileyecek keyfi uygulamalara yol açabilmesi mümkündür. Bu bakımdan mali yükümlülükler belli başlı öğeleri de açıklanarak ve çerçeveleri kesin çizgilerle belirtilerek yasalarla düzenlenmelidir.(Anayasa Mahkemesi Kararları dergisi, Sayı:23, S.190, 31.03.1987, 20/9, Ankara 1989)

73.madde kapsamında irdelemeye çalıştığım verginin yasallığı ilkesinin son basamağını ise 4.fıkrada ifadesini şöyle bulmaktadır: ?Vergi,resim,harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık,istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kurulu?na verilebilir?

Bu fıkra hükmünden bakanlar Kurulu?na verilen bu yetkinin tahdidi olarak sayılmış olduğunu görüyoruz .Bu alanda belirtilen işlemlerin yapılma yetkisi de münhasıran Bakanlar Kurulu?na ait olup,her hangi bir yetki devri söz konusu olamaz.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MALİ HUKUK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
ANAYASANIN 73.MADDESİNİN VERGİNİN YASALLIĞI KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Stj.Av.GÜLŞEN GEDİK