|
ANKARA ELEKTRİK VE HAVAGAZI VE ADANA ELEKTRİK MÜESSESELERİNİN İDARE VE İŞLETMELERİ HAKKINDA KANUN
ANKARA ELEKTRİK VE HAVAGAZI VE ADANA ELEKTRİK MÜESSESELERİNİN İDARE VE İŞLETMELERİ HAKKINDA KANUN
Kanun Numarası: 4325
Kabul Tarihi: 16/12/1942
Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 26/12/1942
Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 5290
Madde 1
- (Değişik madde: 12/06/1957 - 7004/1 md.)
Ankara elektrik ve havagazı ve Adana elektrik hizmetlerini görmek üzere bu şehirler belediyelerince (Ankara Elektrik ve Havagazı İşletme Müessesesi) ve (Adana Elektrik İşletme Müessesesi) adlariyle birer müessese kurulur.
Bu müesseseler, hükmi şahsiyeti haiz olmak ve adı geçen belediyelere bağlı bulunmak üzere birer umum müdürlük veya müdürlük tarafından bu kanunda yazılı esaslara ve hususi hukuk hükümlerine göre idare edilir.
Adana Belediyesi; Adana Elektrik İşletmesi Müessesesinin yapmakta olduğu işlerini ve salahiyetlerini 1580 sayılı Belediye Kanununun 19 uncu maddesi mucibince imtiyaz vermek suretiyle ve bütün hak ve vecibeleri ile bir Türk Anonim Şirketine devredebilir.
Bu takdirde mezkur şirket işletmeyi; devir ve imtiyaz mukavele ve şartnamesi ile hususi hukuk hükümleri dairesinde yürütür.
Madde 2 - Ankara Elektrik ve Havagazı ve Adana Elektrik Şirketlerine ait olup 3688 sayılı kanunla Ankara ve Adana Belediyelerine geçmiş bulunan menkul ve gayrimenkul mallarla alacaklar ve hisse senetleri, bütün hak ve vecibeleriyle birlikte ait oldukları işletme müesseselerine devredilmiştir.
3688 sayılı kanunun 4 üncü maddesinde belediyelerce ifa edileceği yazılı vecibeler, bu madde hükümleri dairesinde müesseseler tarafından ayrı ayrı yerine getirilir.
Madde 3 - İşletme müesseselerinin vazifeleri şunlardır:
A) Ankara ve Adana Belediyeleri sınırları içinde veya bu sınırlar yakınında kurulu bulunan veya Nafıa Vekaletinin muvafakatiyle bu belediyeler sınırları yakınında yeniden kurulacak olan şebekeler için Ankara'da elektrik ve havagazı, Adana'da elektrik istihsal ve tevzi ve mevcut tesisleri tamir, ihtiyaca göre tadil, ıslah ve tevsi etmek;
B) Ankara ve Adana belediye veya vilayet veya civar vilayetler sınırları içinde Hükümet tarafından elektrik kudreti istihsaline elverişli baraj ve sair su tesisatı yapıldığı takdirde, her biri için şartları Hükümetçe ayrı ayrı tesbit edilerek imtiyaz verilmek kaydiyle bu su tesislerinde elektrik santralı kurmak ve elde edilecek enerjiyi Ankara, Adana vilayetleri ve civar vilayetler ve sınırları içinde demiryollarına, büyük ziraat ve sanat müesseselerine, Milli Müdafaa müessese ve fabrikalarına, tevziat şebekesi kendileri tarafından yapılacak kasabalara, köy birliklerine imtiyaz şartnamesinde kararlaştırılacak esaslar dairesinde isale etmek;
C) 3666 numaralı kanun mucibince Ankara ve Adana belediyelerinin kendi hudutları dahilinde elektrikle işliyecek yolcu nakil vasıtaları işletmek hususundaki inhisar haklarını bu müesseselere devrettikleri takdirde milli ekonomiye en uygun bir şekilde bu işletmeleri kurmak ve yürütmek;
D) Elektrik ve havagazı hizmetlerine ait işler ve tali istihsaller ile ilgili her türlü muamele ve teşebbüslerde bulunmak;
E) B bendinin birinci fıkrasında yazılı baraj ve sair su tesisatını, Hükümetçe bu müesseselere imtiyaz şartnamesi hükümleri dahilinde mezuniyet verildiği takdirde, kendi sermaye ve vasıtalariyle kurmak.
SERMAYE
Madde 4 - Ankara Elektrik ve Havagazı İşletme Müessesesinin itibari sermayesi 5 000 000 lira ve Adana Elektrik İşletme Müessesesinin itibari sermayesi 2 000 000 liradır. Bu sermayeler belediye reislerinin teklifi ve Nafıa Vekaleti'nin muvafakati üzerine belediye meclislerince artırılabilir.
Müesseselerin sermayeleri :
A) İkinci madde gereğince işletme müesseselerine geçecek menkul ve gayrimenkul malların kıymetlerinden;
B) İkinci madde gereğince işletme müesseselerine geçecek mütedavil sermayeden ve diğer mevcutlardan;
C) 13 üncü maddenin (F) fıkrası mucibince eklenecek gelir fazlalarından;
D) Belediye meclislerince, görülecek lüzum üzerine, belediye bütçelerinden ayrılacak aidat veya tahsisattan teşekkül eder.
(A) Fıkrasında zikri geçen menkul ve gayrimenkul malların kıymetleri, Nafıa Vekaletiyle ilgili belediyeler tarafından müsavi sayıda seçilecek mütehassıslarca en geç bir sene içinde takdir olunur.
Kıymet takdiri, şirketler zamanında Nafıa Vekaletince kabul edilmiş esaslar ve malların takdir zamanındaki durumları gözönünde tutularak yapılır.
İDARE VE MURAKABE
Madde 5 - Umum müdürler veya müdürler bütün idare ve muamelelerinden belediyelere karşı mesul olup müesseseleri harice karşı temsil ederler.
Madde 6 - İşletme müesseselerinin umum müdür, müdür, varsa muavinleri belediye reislerinin inhasiyle mahallin valisi tarafından, kısım müdürleriyle hukuk müşavirleri ve servis amirleri umum müdürlerin veya müdürlerin inhası üzerine belediye reisi tarafından, diğer memur ve müstahdemlerle muvakkat müstahdemler doğrudan doğruya umum müdürler veya müdürler tarafından tayin ve istihdam edilirler. Aynı suretle de vazifelerinden çıkarılırlar.
Müessese umum müdür veya müdürlerinin yüksek tahsilini bitirmiş, mali, iktisadi veya teknik bilgiyi haiz tecrübe sahibi kimselerden veyahut mali veya sınai müesseselerde asgari beş sene müdürlük veya muavinlik vazifesi yapmış olanlardan seçilmesi lazımdır. 3611 sayılı Nafıa Teşkilat Kanununun 28 inci maddesi hükümleri mahfuzdur.
Madde 7 - İşletme müesseselerinde, umum müdür veya müdürlerin reisliğinde varsa muavinler ve kısım müdürleriyle servis şefleri arasından belediye meclislerince seçilecek olanlardan kurulacak bir idare encümeni bulunur. İdare encümeni reisi ve azalarına ayrıca bir ücret verilmez.
Bu encümenin vazifeleri şunlardır:
1 - Belediye meclislerinin tasdikına arzedilmek üzere:
A) Bütçe, munzam tahsisat ve kadrolarla bütçe fasılları arasında yapılacak münakale tekliflerini hazırlamak;
B) Son mizanla kati hesap, bilanço ve kar ve zarar hesaplarını tetkik ve kabul etmek;
C) Müesseselerin dahili teşkilatının vazife ve salahiyetlerini ve müessese memurlarının tayin, tebdil, tahvil, tecziye ve terfileriyle hizmetten çıkarılmalarını ve kazaya uğrıyan veya hastalanan memur ve müstahdemlerle işçilere ve ölüm halinde ailelerine yapılacak yardımları tesbit edecek esasları hazırlamak;
Ç) Gelecek senelere sari taahhütlere girişilmesini ve istikraz tekliflerini tetkik ve kabul etmek;
D) Müesseselerin hükmi şahıslarına ait olup Ankara'da (1 000) ve Adana'da (300) lirayı geçen ihtilaflarda sulh ve ibraya, dava açmıya, açılmış davalardan ve hükümlerin temyizinden vazgeçmiye ve mukavelelerde sarahat bulunmıyan hallerde tahkime karar vermek;
E) İşletme hizmetlerine muktezi olup Ankara'da (5 000) ve Adana'da (3 000) liradan fazla kıymette gayrimenkul alım ve satımı hakkında karar vermek;
F) Meşkük alacakların kar ve zarar hesabına nakli hakkında karar vermek.
2 - Belediye reisinin tasvibine arzedilmek üzere:
A) Bütçe maddeleri arasında yapılacak münakale tekliflerini tetkik ve kabul etmek;
B) Senesi içinde ve bütçe dahilinde olmak şartiyle avans verilmesini icap etsin veya etmesin Ankara'da (5 000), Adana'da (2 000) lirayı geçen taahhütlere girişmesine karar vermek.
3 - Doğrudan doğruya encümen ekseriyetiyle:
A) İşletme hizmetlerine muktazi olup Ankara'da (5 000), Adana'da (3 000) liraya kadar kıymette gayrimenkul alım ve satımı hakkında karar vermek;
B) Müesseselerin hükmi şahıslarına ait olup Ankara'da (1 000), Adana'da (300) liraya kadar ihtilaflarda sulh ve ibraya, dava açmağa, açılmış davalardan ve hükümlerin temyizinden vazgeçmeğe ve tahkime karar vermek;
C) Azami tarifeler haricinde tatbik olunacak sınai ve tenzilli tarifelerle elektrik cereyanı ve havagazı satışına ait olmak üzere akdolunacak hususi mukaveleleri tetkik ve tasvip etmek.
İdare encümenleri, bu vazifelerden başka her sene işletmelerin ertesi seneye ait işletme, tesis, tevsi, inşa ve ıslah işlerini ve bunların mali ihtiyaçlarını gösteren bir iş programını hazırlar.
Bu program Nafıa Vekaletinin tasvibi ile katileşir.
MURAKIPLAR
Madde 8 - Belediye meclisleri müesseselerin mevcutlarını ve bütün muamele ve hesaplarını tetkik ve teftiş etmek üzere belediye reislerinin göstereceği dört namzet arasından iki zatı üç sene müddetle murakıplığa seçer. Murakıpların üç senenin sonunda tekrar seçilmeleri caizdir. Murakıpların 3460 sayılı kanunun 15 inci maddesinde yazılı vasıfları haiz ve ticari ve sınai müesseselerin idare işlerine vakıf kimselerden olması şarttır.
Murakıplar, tetkik ve teftişleri sene içinde ve muamelelerin icrasından sonra Ticaret Kanununun umumi hükümleri dairesinde yaparlar. Murakıpların üzerinde bu müesseselere ait diğer hiçbir vazife bulunamaz. Murakıpların aylıkları bu müesseseler bütçelerinden ödenir.
BÜTÇE VE KADRO
Madde 9 - İşletme müesseselerinin bütçeleriyle kadroları her yıl Birinciteşrinin son on beş günü içinde belediye meclislerinin tasdikına arzolunur. Bu meclislerin İkinciteşrin toplantılarında tasdik ile kati şeklini alacak olan bütçe ve kadrolar, hesap yılı başından evvel işletme müesseselerine verilir. İhtiyaç hasıl olursa bütçe ve kadrolarda yıl içinde de aynı suretle değişiklikler yapılabilir. Bütçelerle kadrolar ve bunlarda yapılacak değişiklikler, tarifeye tesiri bakımından, Nafıa Vekaletinin mütalaası alındıktan sonra belediye meclislerince tasdik olunur.
Madde 10 - Müesseselerin yıllık bilanço ve kar ve zarar hesapları, müteakip yılın üçüncü ayının 15 ine kadar müessese idarelerince tanzim ve müessese umum müdür veya müdürleriyle muhasebecileri tarafından imza olunup belediye meclisleriyle murakıplara verilir. Bunlara müesseselerin yıllık çalışmalarını hülasa ve bu çalışmaların neticelerini tahlil eden bir rapor da bağlanır. Müesseselerin tanzim edecekleri yıllık bilançoların tipi Maliye, Dahiliye ve Nafıa Vekaletlerince tesbit olunur.
Madde 11 - Murakıplar, kendilerine tevdi olunan bilanço ve kar ve zarar hesaplarını, müesseselerin bütün muamele ve hesapları üzerinde yapmış oldukları incelemeleri gözönünde tutarak tahlil ve mütalaalarını muhtevi delili raporlarını tanzim ve imza ederler. Bu raporlar en geç hesapların ait olduğu yılı takip eden yılın üçüncü ayının sonuna kadar belediye meclislerine verilir. Belediye meclisleri bilanço ve kar ve zarar hesaplarını en geç iki ay zarfında tetkik ve tasdik ederler.
Bilanço ve kar ve zarar hesaplarının belediye meclislerince tasdikı müesseseler idare encümenlerinin o yıl için ibrasını tazammun eder.
GELİRLER
Madde 12 - İşletme müesseselerinin gelir kaynakları:
A) İşletmeden hasıl olan her türlü gelirler;
B) İşletme mevcutlarının getireceği faizler ve gelirler;
C) Belediyeler bütçelerinden yapılacak yardımlar;
D) İstikraz suretiyle temin olunacak paralar;
E) Türlü gelirler;
den ibarettir.
İşletme müesseselerinin bu maddenin (A) ve (B) fıkralarında yazılı gelirlerinin 13 üncü maddenin (A) ve (B) fıkralarında yazılı masrafları karşılamaması veya genişletmelere lüzumlu sermayenin tamamının idarece temini mümkün olmaması halinde noksan kalan veya tamamlanması lazım gelen miktarın temini için belediyeler bütçelerine icap eden yardım tahsisatı konulabileceği gibi belediye meclislerinin muvafakatı ve belediyelerin kefaletiyle işletme müesseselerince istikraz akdi suretiyle de temin olunabilir.
Madde 13 - Müesseselerin elde edecekleri her türlü gelirlerden sırasiyle:
A) Umumi idare ve işletme masrafları;
B) Satın alma taksitleri karşılığı olarak Hazineye ödenecek paralar;
C) Yenileme karşılıkları;
D) Fevkalade masraflarla kar ve zarar hesaplarının muhtemel açıklarını karşılamak üzere (A, B ve C) fıkralarında yazılı paraların çıkarılmasından sonra kalacak bakiyenin %10'u nispetinde ihtiyat akçesi;
E) Gayrisafi gelir üzerinden ayrılacak %5 belediye hissesi;
F) (A, B, C, D ve E) fıkralarında gösterilen paylar ayrıldıktan sonra bakiye kalacak safi hasılattan %5'i 3460 sayılı kanun hükümlerine göre memuru ve müstahdemin ikramiyesi;
olarak tefrik edilir.
G) Yukardaki fıkralarda yazılı masraflar, karşılıklar ve hisseler çıkarılıp geri kalacak safi gelirden genişletme ihtiyatı olarak lüzumlu paralar da ayrıldıktan sonra kalanı belediyeler bütçelerine irat kaydolunur.
(D) Fıkrasında yazılı %10'lardan birikecek ihtiyat akçası, sermayenin dörtte birini bulduktan sonra bu ad ile para ayrılmaz. Ancak görülecek olan lüzum üzerine bu paradan harcandıkça, dörtte bir nispetini buluncaya kadar bu hesaba hisse ayrılmasına yeniden devam olunur.
Madde 14 - 13 üncü maddeye göre her yıl ayrılacak yenileme karşılıkları ve ihtiyat akçeleri milli bankalara yatırılır veya idare encümeni karariyle Hazine tahvili satın alınmasına tahsis olunur. Müesseseler idare encümeninin teklifi üzerine, yenileme karşılıklarının yarısına kadarının genişletme işlerine sarfına belediye meclislerince karar verilebilir. Ancak bu hususta Nafıa Vekaletinin muvafakatı alınmak şarttır. Bunun dışında yenileme karşılıkları yenilemeden başka masraflara sarfedilemiyeceği gibi ihtiyat akçeleri de fevkalade masraflarla kar ve zarar hesabının açıklarından başka yerlerde kullanılamaz ve bu paralar hiçbir suretle karşılık gösterilemez.
Belediyeler 13 üncü maddenin "E" fıkrasında yazılı belediye hissesiyle aynı maddenin "G" fıkrasına göre belediyelere verilecek gelir fazlalarından başka müessese gelirleri üzerinde hiçbir tasarrufta bulunamazlar ve müesseselerden hiçbir suretle para istikraz edemezler.
TÜRLÜ HÜKÜMLER
Madde 15 - İşletme müesseseleri Muhasebei Umumiye, Artırma ve Eksiltme ve İhale Kanunlariyle Belediye Muhasebe Nizamnamesine tabi değildir.
Müesseselerin yapacağı alım ve satımların esasları Dahiliye ve Nafıa Vekilliklerince tayin ve tesbit olunur.
Madde 16 - İşletme müesseselerinin malları Devlet malı hükmündedir. Bunları çalanlar, ihtilas edenler, zimmetine geçirenler veya her ne suretle olursa olsun suistimal eyliyenler hakkında Devlet mallarına karşı işlenen suçlara ait cezai hükümler tatbik olunur.
Madde 17 - İşletme müesseselerinin memur ve müstahdemleri halk ve mensup oldukları idare ile münasebetlerinde hususi müessese memurları gibi muameleye tabidirler. Bunlar hakkında Memurin Muhakematı hakkındaki kanun ile Memurin Kanunu hükümleri tatbik olunmaz.
Madde 18 - Müesseseler umum müdür veya müdür, memur veya müstahdemlerine verilecek ücretler 3659 sayılı kanun hükümlerine tabidir.
Madde 19 - İşletme müesseselerinin muamele ve hesap yılı takvim yılıdır. Bu kanunun mer'iyete girmesinden itibaren ilk gelecek Birincikanunun sonuncu gününe kadar geçecek müddet müesseselerin birinci muamale ve hesap yılıdır.
Madde 20 - İşletme icap ve zaruretleri dolayısiyle alınması lazım gelecek gayrimenkuller Belediye İstimlak Kanunu hükümlerine göre alınır.
Madde 21 - Tarifeler ve büyük mikyasta istihlakte bulunan aboneler için Nafıa Vekaletinin tasvibi ile yapılacak hususi anlaşmalar dışında tenzili veya meccani olarak hiç bir şahıs veya müesseseye elektrik veya havagazı verilemez. Vazife icabı olarak işletme binaları ile müştemilatında yalnız veya aileleriyle birlikte oturan memur ve müstahdemler bundan müstesnadır.
İşletme müessesesi memur ve müstahdemlerinden işletme binalariyle müştemilatı haricinde oturanlara da muayyen hadde kadar sarfedecekleri elektrik ve havagazı için %50 tenzilat yapılır.
Madde 22 - Nafıa Teşkilat Kanununun bu kabil müesseselerin fenni, idari ve iktisadi murakkabeleri hakkındaki hükümleriyle bu müesseseleri alakadar eden sair hükümleri mahfuzdur.
Madde 23 -
(Mülga madde: 10/06/1946 - 4923/8 md.)
Madde 24 - 13 üncü maddenin (F) fıkrasında yazılı yıllık ikramiye belediye reislerinin kararlariyle işletme müesseselerinin umum müdür veya müdür, memur ve müstahdemlerine maaş ve ücretleri nisbetinde ve bir aylık istihkaklarını geçmemek üzere verilir. Bu ikramiyelerin tarife hesaplarında tesiri olmaz. Bu hususta 3659 sayılı kanunun hükümleri caridir.
Madde 25 - Müesseselerin işletme kısımlarında ve işletmelerde mesai saatleri haricinde çalıştırmalarına lüzum ve zaruret görülecek memur ve müstahdemlere mesai saatleri dışında çalışacakları müddetler için belediye meclisince tesbit edilecek esaslara göre munzam ücret verilebilir.
Madde 26 - İşletme müesseselerinin kazanç vergisi bu vergiye tabi karının %12'si nisbetinde alınır.
Madde 27 - Bu kanun neşri tarihini takip eden ay iptidasından mer'idir.
Madde 28 - Bu kanunun hükümlerini icraya Dahiliye, Maliye, Nafıa ve Gümrük ve İnhisarlar Vekilleri memurdur.
GEÇİCİ MADDELER
Geçici Madde 1 - İşletme müesseselerinin devralacağı gayrimenkullerin devir, ferağ ve tescillerine ait muameleler ve evrak damga resmine ve diğer resim ve harçlara tabi değildir.
Geçici Madde 2 - İkinci madde gereğince işletme müesseselerine geçecek bütün mallar belediye meclislerince teşkil edilecek birer heyet tarafından tesbit ve müesseselere devrolunur.
Heyetlerin bu maksatla tanzim edecekleri zabıtlar ve bunlara bağlı müfredat cetvellerinin birer nüshası müesseselerce muhafaza olunur.
Geçici Madde 3 - İşletme müesseselerinin abonelerle olan münasebetlerine, hizmetlerin ifasına, tarifelerin tesbitine, tesislerin tevsi, tadil ve temdidine ve işletme ile ilgili sair hususlara dair olup halen tatbik edilmekte olan usul ve esaslar, Nafıa Vekilliğince tadil veya yenilerinin vaz'ına kadar mer'i ve muteberdir.
Şu kadar ki, bunların gümrük muafiyetine ait olanlarıyle 3656, 3659 sayılı kanunlarla bu kanunların eklerine muhalif olanların bu maddenin dışında bırakılmıştır.
Geçici Madde 4 - Şirketler zamanında gümrük muafiyet muameleleri tekemmül ederek geçirilmiş ve tesisatta kullanılmış veya halen müesseseler ambarında mevcut eşya ve malzeme ile muafiyet hükümlerinden istifade olunarak geçirilmiş olup muafiyet muameleleri bu kanunun mer'iyeti tarihinden sonra tekemmül edecek malzeme ve eşyayı işletme müesseseleri tesislerinin her sahasında kullanmak salahiyetini haiz olup bu tarzda istimalden dolayı mezkur eşya ve malzeme için vergi ve resim aranmaz.
Geçici Madde 5 - İşletme müesseselerinin teşekkülünü takip eden muamele yılı için tanzim olunacak kadroları mer'iyete girinceye kadar şirketlerin halen mer'i kadroları tatbik olunur.
Bu kanunun neşri tarihinde müessesede müstahdem bulunanların müktesep hak dereceleri 3659 sayılı kanunun muvakkat birinci maddesi hükümlerine göre tesbit edilir. Bu esasa göre dereceleri tesbit edilenlerin halen almakta oldukları aylıklar, girdikleri derece aylığından fazla ise; diğer daire ve müesseselerde müktesep hak teşkil etmemek şartiyle ve terfi ile telafi edilinceye kadar bu fazlalığın ödenmesine devam olunur.
Geçici Madde 6 - 3688 sayılı kanuna bağlı mukavelenamenin birinci maddesi mucibince Hükümetçe ödenmesi lazım gelen tahvillerin ihraç masrafiyle ilk kote edilecek mahalde %2'ye kadar olan damga resimleri işletme müesseseleri tarafından ödenir.
Geçici Madde 7 - İşbu müesseselere intikal eden işçilerin İş Kanunu hükümlerine göre ödenecek müktesep ve ödenmemiş hakları, yeni idarelerce tanınır.
|