|
GIDA IŞINLAMA YÖNETMELİĞİ
GIDA IŞINLAMA YÖNETMELİĞİ
Tarım ve Köyişleri Bakanlığından
Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 06/11/1999
Yayımlandığı Resmi Gazete No: 23868
BİRİNCİ BÖLÜM : Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı; gıda ışınlama tesislerinin kurulması ile bu tesislere lisans verilmesini, gıda maddelerinin üretiminde kullanılan her türlü ham ve yardımcı maddeler ile mamul ve yarı mamul gıda maddelerinin tekniğine uygun olarak ışınlanmasını, ışınlanmış gıdaların tüketime arzı, denetlenme esas ve usullerini belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./1. md.)
Bu Yönetmelik; gıda maddelerinin ışınlama esas ve usulleri ile gıda ışınlama tesislerinin kuruluşları ve ışınlanmış gıdaların pazarlamasına ilişkin; lisans, izin, tescil, istihdam, kontrol, denetim, ithalat ve ihracata dair esas ve usulleri kapsar.
Bu Yönetmelik, tıbbi gözetim altında steril diyet ihtiyacı duyan hastalar için hazırlanan ışınlanmış gıda maddelerini kapsamaz.
Hukuki dayanak
Madde 3 - Bu Yönetmelik 560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin 4, 5, 6, 7, 12, 13 ve 15 inci maddeleri ile 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununun 4 ve 10 uncu maddeleri hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen;
Böceklenmeyi önlemek: Gıda maddelerinde bulunan böcek yumurta ve larvalarının canlılık ve üreme faaliyetlerinin yok edilmesi veya azaltılarak etkisiz hale getirilmesini,
Doz: Işınlanan gıdanın birim kütlesinde absorbladığı radyasyon enerjisinin miktarını,
Dozimetri: Doz ve doz hızının kGy/saat olarak standardize edilmiş metotlarla ölçülmesini,
Gıda ışınlama: Gıda maddesinin istenilen bir teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yeterli bir dozda ışınlanmasını,
Gıda ışınlama tesisi: Gıdanın uygun bir ışın kaynağıyla güvenli bir şekilde ışınlanması için tasarlanmış ve lisanslanarak tescil edilmiş kaynak, donanım ve çalışma sistemlerini içeren bina ve eklerini,
Işınlama lisansı: Işınlama tesisinin tasarım, inşa ve işletilmesi için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun verdiği radyasyon güvenliği uygunluk onayını,
Kilo Gray (kGy): Işınlanan gıdanın 1 kg'ı başına absorblanan ortalama radyasyon enerjisinin kilojoul olarak miktarını,
MeV: Milyon elektron volt enerji birimini,
Mikrorganizma: Virüs, bakteri, fungus, ve paraziti,
Ortalama doz: Belli kütledeki gıdanın birim hacminde dozimetrelerin yerleştirildiği noktalardaki yerel yoğunluk ve absorblanan dozların ortalamasıyla bulunan absorblanan doz miktarını; yoğunlukça homojen gıdalarda absorblanan ortalama minimum ve maksimum dozların ortalamasını,
TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumunu, ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM : Gıda Işınlama ve Radyasyon Güvenliği
Gıda ışınlama esasları
Madde 5 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./2. md.)
Gıdaların ışınlanması aşağıdaki esaslara göre yapılır;
a) Gıda ışınlama işlemi; gıdalarda bozulmaya sebep olan mikroorganizmalar ve biyokimyasal olayların miktar ve faaliyetlerinin engellenmesi, azaltılması, yok edilmesi, gıdaların raf ömürlerinin uzatılması, olgunlaşma süresinin kontrolü veya müteakip işlemlerdeki istenen değişiklikleri sağlamak amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılır.
b) Işınlanacak gıda ve ambalaj materyali, 16/11/1997 tarihli ve 23172 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği'nin hükümlerine ve ışınlama işlemine uygun olması gerekir.
c) Işınlanmış gıdalar ile ilgili koşullar EK-3'de verilmiştir.
d) Ortalama absorblanan doz EK-4'e göre hesaplanır.
e) Gıda ışınlaması ile aynı amaçla uygulanacak olan herhangi bir kimyasal işlem, gıda ışınlaması ile birlikte kullanılamaz.
f) Bozulmuş gıdalar insan tüketimine sunulmak üzere ışınlanamaz.
g) Işınlama işlemi öncesinde, işlem sırasında ve sonrasında Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen kurallarına uyulur. İşyeri yetkilisi ve/veya sorumlusu 09/06/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin işyeri sorumlulukları ile ilgili hükümlerini yerine getirir.
h) Gıda ışınlamada kullanılacak ışınlama dozu, gıdanın özelliklerine ve istenen doz aralığına uygun uluslararası kabul edilebilir dozimetri yöntemleriyle gıdanın belli hacim biriminde absorblanan ortalama doz ölçülerek belirlenir.
ı) Bu Yönetmeliğe tabi olarak kurulan tesisler radyasyon güvenliği açısından 24/07/1985 tarihli ve 85/9727 sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uymakla yükümlüdürler.
Işınlama dozu
Madde 6 - Gıda maddelerine uygulanacak ortalama ışınlama dozu, gıdanın özellikleri itibarıyla girdiği bir gıda grubuna uygun doz sınırları içerisinde istenen teknolojik amaca göre seçilir. Gıda gruplarına göre izin verilen ortalama doz üst sınırları Ek-1 de verilmiştir.
Yeniden ışınlama
Madde 7 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./3. md.)
Nem oranı düşük hububat, bakliyat, kurutulmuş gıdalar ve benzeri gıdalarda ışınlama sonrası, böceklenme ve bulaşmaları azaltmak veya yok etmek amacıyla tekrar ışınlama yapılabilir. Yeniden ışınlama; 1 kGy civarında düşük dozlarda ışınlanmış bileşenlerden hazırlanmış gıdalarda başka bir teknolojik amaç için ve/veya bileşiminde % 5'den daha az ışınlanmış katkı maddesi içeren gıdalarda 6 ncı maddeye uygun olarak yapılır. Maksimum ışınlama dozunu aşmamak kaydı ile birden fazla ışınlama yapıldığı durumlarda, bu işlem yeniden ışınlama anlamı taşımaz.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM : Gıda Işınlamada Kullanılacak Işın Kaynakları, Gıda Işınlama Tesisleri ve İstihdam, Lisans, İzin ve Tescil
Işın kaynakları
Madde 8 - Gıda ışınlama işlemlerinde aşağıdaki ışın tipleri kullanılır;
a) Kapalı Kobalt-60 (Co-60) ve Sezyum-137 (Cs-137) radyonüklit kaynaklarından yayılan gama ışınları,
b) 5 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen X- ışınları,
c) 10 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen elektronlar.
Işınlama tesisleri ve istihdam
Madde 9 - Gıda ışınlama tesisleri 8 inci maddedeki ışın kaynaklarından birini kullanarak, bu işin gerektirdiği teknolojik donanımla, radyasyon güvenliği ve hijyenik koşullara uygun olarak inşa edilmiş olması gerekir. Gıda ışınlama tesislerinde;
a) Gıda ışınlama konusunda eğitimi TAEK tarafından onaylanmış yeterli sayıda kişilerin istihdamı,
b) Gıda ışınlama sırasındaki tüm işlem kontrol parametreleriyle dozimetrik ölçüm kayıtlarının tutulması ve muhafazası, zorunludur.
Lisans, izin ve tescil
Madde 10 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./4. md.)
Gıda ışınlama tesisi kurmak isteyen özel ve tüzel kişiler;
a) Radyasyon Güvenliği Tüzüğüne dayanılarak çıkarılan 18/06/1994 tarihli ve 21964 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gama ve Elektron Demeti Işınlama Tesislerinin Güvenliği Yönetmeliğine göre TAEK'den gıda ışınlama tesisi kurmak ve işletmek için lisans alır.
b) Bu tesis, üretime geçmeden önce 10/07/1996 tarihli ve 22692 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gıdaların Üretim ve Satış Yerleri Hakkındaki Yönetmeliğin ilgili hükümlerine göre Sağlık Bakanlığı'ndan çalışma izni alır ve Sağlık Bakanlığı'nın düzenleyeceği gıda işyeri siciline kaydolur.
c) Çalışma iznine ait başvurular Sağlık Bakanlığı'ndan 3 ve TAEK'den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise çalışma izni verilir.
d) Alınan lisans belgesi ve çalışma izniyle birlikte tesiste kullanılacak alet ve ekipmanların isimlerini, ışınlama tipini ve dozimetri metodunu içeren bir dosya ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'na gıda ışınlama izni için başvurulur.
Başvuru dosyası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından 3 ve TAEK'den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise izin verilerek tescil edilir.
Tescil edilen tesiste ışınlanacak olan gıda maddeleri 09/06/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin ilgili hükümlerine göre Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'ndan üretim izni alınmış olan gıdalar olması gerekir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM : Işınlanmış Gıdaların Kalite Temin ve Belgelenmesi
Kalite temini
Madde 11 - Kalite temini için;
a) Gıdanın ışınlandığı koşulların gerekli esas, usul ve amaçlara uygun olmasını ayarlayan proses kontrol sistemi ve kontrol değerlerinin belgesi ve kayıtlarının tutulması,
b)
(Değişik bend: 19/12/2003 - 25321 sayılı RG./1. md.)
Işınlanacak gıdalar ile temas eden madde ve malzemelerin ışınlamaya uygun olması,
c) Işınlanacak gıdanın kalitesi ve proses icapları, ışınlama öncesinde, ışınlama sırasında ve ışınlama sonrasında istenilen teknolojik amacı sağlaması,
d) Dozimetri uygulamasının uluslararası standartlara uygun olması,
e)
(Ek bend: 19/12/2003 - 25321 sayılı RG./1. md.)
Bu Yönetmelik kapsamında faaliyette bulunan tesislerin üretim koşullarının, Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen usul ve esaslara uygun olması, gerekir.
Belgeleme
Madde 12 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./5. md.)
Işınlanan her bir parti gıda için en az 5 yıl saklanacak bir kayıt bulundurulur. Bu kayıtta;
a) İşlemin parti numarası,
b) Işınlama tarihi,
c) Işınlanmış gıdanın miktar ve tipi,
d) Işınlanacak gıda maddesinin yüzde bileşimi,
e) Işınlama sırasında kullanılan ambalaj materyali ve şekli,
f)
(Değişik bend: 19/12/2003 - 25321 sayılı RG./2. md.)
Işınlama işleminin Ek-3'e uygun olarak yapılan kontrolünde, dozimetrik kontroller ve kayıtlarında, limitler, en düşük ve en yüksek değerler, absorblanan doz ve iyonlaştırıcı radyasyon tipi,
g) Işınlama sırasında gözlenen normal proses koşullarından sapmalar,
h) Işınlama işlemini talep eden kişi veya kuruluş, belirtilir.
Etiketleme
Madde 13 -
(Değişik madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./6. md.)
16/11/1997 tarihli ve 23172 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinin 9 uncu bölümünde yer alan bilgilere ilaveten etikette aşağıdaki hususların yer alması zorunludur;
a) Işınlanmış gıdalar için, önceden paketlenmiş olsun veya olmasın, düzenlenecek nakliye belgelerinde ışınlama yapmasına izin verilen tesisin adı, ışınlama tarihi, ışınlama dozu ve parti numarası verilir.
b) Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine ulaşacak ışınlanmış ürünlerde etiket üzerinde "Işınlanmıştır" veya "Işınlama İşlemi Yapılmıştır" ifadesinin yanında Ek-2'de verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolünün kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde bulunması zorunludur.
Dökme olarak satılan ışınlanmış ürünlerde bu ifadeler ürünün ismi ile birlikte ürünün bulunduğu kabın üzerinde veya yanında bulunan satış etiketinde yer almalıdır.
c) Işınlanmış ürün, gıda maddesinde bileşen olarak yer alıyorsa, bileşen listesinde "Işınlanmıştır" veya "Işınlama İşlemi Yapılmıştır" ifadesi yer almalıdır.
Dökme olarak satılan gıda maddesinde, ışınlanmış ürün bileşen olarak kullanılıyorsa bu ifadeler ürünün ismi ile birlikte ürünün konduğu kabın üzerinde veya yanında bulunan satış etiketinde yer almalıdır.
d) Gıda maddesi içinde gıda bileşeni birden fazla bileşenden oluşuyorsa ve bu bileşenler ışınlanmış ise gıda maddesine doğrudan eklenen bileşen son üründe % 25 in altında dahi olsa "Işınlanmıştır" veya "Işınlama İşlemi Yapılmıştır" ifadesi bileşen listesinde yer almalıdır.
e) Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine ulaşmayan ürünlerde; ışınlanmamış bir gıda maddesinin içerdiği gıda ve bileşenlerin her ikisi de ışınlama işlemine tabi tutulmuş ise "Işınlanmıştır" veya "Işınlama İşlemi Yapılmıştır" ifadesi yer alır.
Ayrıca ışınlama yapılan tesisin adı, adresi veya gıda işyeri sicil numarası belirtilir.
f) Işınlanmış gıda maddeleri ile ilgili belgelerde gıdanın ışınlandığına dair bilgiler yer almalıdır.
g) Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise içindekiler bölümünde verilirken bu bileşenin yanında hangi dozda ışınlandığı belirtilir.
h) (a) ve (b) bentlerindeki bilgilere göre dökme gıdaların taşınmasında kullanılan taşıma belgelerinde ışınlanmış gıda olduğu bildirilir.
ı) Gıdaların ışınlanıp ışınlanmadığının tespiti amacıyla ışınlanacak gıdaların üstüne ışınlamayla renk değiştiren bir indikatör yapıştırılması gereklidir.
Depolama
Madde 14 - Gıda ışınlama tesislerinde depolanan ışınlanacak ve ışınlanmış gıdalar ayrı yerlerde tekniğine uygun olarak depolanır.
BEŞİNCİ BÖLÜM : Çeşitli ve Son Hükümler
Işınlanmış gıdaların teşhisi ve ışınlama dozu tespiti
Madde 15 - Bir gıdanın ışınlanıp ışınlanmadığının ve uygulanan ışınlama dozunun tespiti uluslararası kabul görmüş analiz metotlarına göre TAEK laboratuvarlarında veya TAEK, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı'nın müştereken belirleyeceği laboratuvarda yapılır.
Işınlanmış gıdaların tüketimi, ithalatı ve ihracatı
Madde 16 - Işınlanmış gıdaların tüketimi, ihracat ve ithalat kontrolleri sırasında 09/06/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik hükümlerine göre uygulama yapılır.
(Ek fıkra: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./7. md.)
Bunun yanı sıra ışınlanmış bir gıdanın ithalatı için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:
a) Işınlanmış gıda maddeleri, bu Yönetmelikte belirtilen koşulları sağlamalıdır.
b) Işınlama yapmış olan tesisin isim ve adresini gösteren belgeler ve 12 nci maddede belirtilen kayıtta yer alan bilgiler diğer belgeler ile birlikte sunulmalıdır.
Avrupa Birliğine uyum
Madde 17 -
(Ek madde: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./8. md.)
Bu Yönetmelik "1999/2/EEC sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile ilgili Üye Ülkelerin Kanunlarının Yaklaştırılması ve 1999/3/EEC sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile ilgili Komisyon Listesinin Oluşturulması" için Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifleri esas alınarak Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde hazırlanmıştır.
Denetim ve yaptırımlar
Madde 18 - Gıda ışınlama tesislerinin radyasyon güvenliği ve ışınlama proses kontrolü TAEK tarafından, 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4 ve 10 uncu maddeler kapsamındaki kontroller Sağlık Bakanlığı tarafından; 5, 7, 9, ve 18 inci maddeler kapsamındaki kontroller Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılır.
Yürürlük
Madde 19 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 20 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı, Sağlık Bakanı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı yürütür.
**Yönetmeliğe İşlenemeyen Hükümler
15/10/2002 - 24907 sayılı RG./Geçici 1.md.
Geçici Madde 1 -
(Değişik madde: 19/12/2003 - 25321 sayılı RG./3. md.)
Halen faaliyet gösteren ve bu Yönetmelik kapsamında yer alan ürünleri üreten ve satan işyerleri 6 ay içinde bu Yönetmelik hükümlerine uymak zorundadır. Bu süre içinde gerekli düzenlemeleri yapmayan işyerleri ve satış yerlerinin faaliyetine izin verilmez. Bu işyerleri hakkında 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre yasal işlem yapılır.**
EKLER
EK-1
GIDA GRUPLARINDA BELİRLİ TEKNOLOJİK AMAÇLARA GÖRE UYGULANMASINA İZİN VERİLEN IŞINLAMA DOZLARI
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
GIDA GRUBU
AMAÇ
DOZ (kGy)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mini
Maksi
mum
mum
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 1- Soğanlar, kökler ve
Depolama sırasında
yumrular
filizlenme, çimlenme ve
tomurcuklanmayı önlemek
0,2
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 2- Taze meyve ve
a) Olgunlaşmayı geciktirmek
1,0
sebzeler (Grup 1'in
b) Böceklenmeyi önlemek
1,0
dışındakiler)
c) Raf ömrünü uzatmak
2,5
d) Karantina kontrolü
(x)
1,0
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 3- Hububat, öğütülmüş
hububat ürünleri, kabuklu
a) Böceklenmeyi önlemek
1,0
yemişler, yağlı tohumlar,
b) Mikroorganizmaları
baklagiller, kurutulmuş
azaltmak
5,0
sebzeler ve kurutulmuş
c) Raf ömrünü uzatmak
5,0
meyveler
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 4- Çiğ balık, kabuklu
a) Bazı patojenik
deniz hayvanları ve
mikroorganizmaları azaltmak
(x)
5,0
bunların ürünleri (taze
b) Raf ömrünü uzatmak
3,0
veya dondurulmuş),
c) Paraziter enfeksiyonların
dondurulmuş kurbağa bacağı
kontrolü
(xx)
2,0
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 5- Kanatlı, kırmızı et
a) Bazı patojenik
ile bunların ürünleri (taze
mikroorganizmaları azaltmak
(x)
7,0
veya dondurulmuş)
b) Raf ömrünü uzatmak
3,0
c) Paraziter enfeksiyonların
kontrolü
(xx)
3,0
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 6- Kuru sebzeler,
a) Bazı patojenik
baharatlar, kuru otlar,
mikroorganizmaları azaltmak
(x)
10,0(xxx)
çeşniler ve bitkisel çaylar
b) Böceklenmeyi önlemek
1,0
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Grup 7- Hayvansal orijinli
a) Böceklenmeyi önlemek
1,0
kurutulmuş gıdalar
b) Küflerin kontrolü
3,0
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(x) Minimum doz düzeyi belli bir zararlı organizma için belirlenebilir.
(xx) Minimum doz düzeyi gıdanın hijyenik kalitesini temin edecek düzeyde belirlenebilir.
(xxx) 10 kGy'in üzerindeki maksimum doz düzeyleri, gıdanın tümündeki minimum ve maksimum doz ortalaması 10 kGy'i aşmayacak şekilde uygulanır.
EK-2
GIDA IŞINLAMA SEMBOLÜ için ilgili Resmi Gazeteye bakınız.
EK - 3
(Ek ek: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./9. md.)
GIDA IŞINLAMA İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR
1- Gıda ışınlaması sadece aşağıdaki durumlarda uygulanabilir.
A- Teknolojik olarak bir ihtiyaç mevcut ise,
B- Sağlık için bir tehlike oluşturmuyorsa ve önerilen koşullarda gerçekleştiriliyorsa,
C- Tüketici menfaatleri için uygun ise,
D- Bu işlem, iyi üretim veya tarım uygulamalarının yada hijyen uygulamalarının yerini alamaz.
2- Gıda ışınlama sadece aşağıdaki amaçlar için kullanılabilir.
A- Patojen mikroorganizmaların azaltılması ile gıda kaynaklı hastalıkların azaltılması,
B- Bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok edilmesi ve çürümenin önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıda maddelerinin bozulmasının azaltılması,
C- Filizlenme, çimlenme ve olgunlaşma ile oluşabilecek gıda maddesi kayıplarının azaltılması,
D- Bitki yada bitkisel ürünlere zarar veren organizmaların gıda maddesinden uzaklaştırılması.
EK-4
(Ek ek: 15/10/2002 - 24907 sayılı RG./9. md.)
ORTALAMA ABSORBLANAN DOZ HESAPLAMALARI
1. DOZİMETRİ
Genel Ortalama Soğrulan Doz:
10 kGy veya daha az bir genel ortalama doz ile işlem görmüş gıdaların sağlık yönünden güvenli olduklarının belirlenmesinde; belirli bir doz aralığındaki radyasyonun yol açtığı tümradyokimyasal etkilerin doz ile orantılı olduğu varsayılır.
Genel Ortalama doz ( D ) malzemenin toplam hacmi üzerinden alınan aşağıdaki integral ile tanımlanır:
___ 1
D = -----
p (x, y, z) d (x, y, z) dV
M
Burada;
M : işlem gören örneğin toplam kütlesi,
p : (x, y, z) noktalarındaki yerel yoğunluk,
d : (x, y, z) noktalarındaki yerel absorblanan doz,
dV: dx, dy, dz; gerçek durumlarda hacim kesrini gösteren son
derece küçük hacim elemanı.
Genel ortalama doz, homojen ürünler veya yığın ürünlerin homojen görünür yoğunluğu için, ürünlerin tüm hacmi boyunca, stratejikveya gelişigüzel noktalara yeterli sayıdaki dozimetrelerindağıtılması ile belirlenebilir. Bu yolla belirlenen doz dağılımından hesaplanan doz değeri, genel ortalama soğurulan doz'dur.
Ürün üzerindeki doz dağılım eğrisinin şekli iyi bir şekilde belirlenmiş ise, minimum ve maksimum doz noktaları bilinir. Bir seri ürün örneği üzerindeki bu iki noktanın (minimum ve maksimum doz noktaları) doz dağılımının ölçümlendirilmesi, genel ortalama dozun tahmininde kullanılabilir.
___ ___
Bazı durumlarda, ortalama minimum doz ( D min) ve ortalama maksimum doz ( D mak) değerlerinin ortalama değeri, genel ortalama dozun iyi bir tahmini olur.
Bu durumlarda; ___ ___
D mak + D min
Toplam ortalama doz= -------------
2
___
D mak
--------- oranı 3 ü aşmamalıdır.
___
D min
2. İŞLEMLER
2.1. Radyasyon tesisinde bulunan belirlenmiş sınıftaki gıda maddelerinin rutin olarak ışınlanmasından önce ürün hacmi üzerinde doz ölçümleri yapılarak minimum
ve maksimum doz noktaları belirlenir. Bu validasyon ölçümleri, ürün yoğunluğuve geometrisindeki değişimler göz önüne alınarak uygun sayıda (3-5)gerçekleştirilmelidir.
2.2. Ürün geometrisinin veya ışınlama şartlarının değiştirilmesi durumlarında ölçümler tekrarlanmalıdır.
2.3. İşlem sırasında, doz limitlerinin aşılmadığını güvence altına almak için rutin doz ölçümleri yapılmalıdır. Ölçümler dozimetrelerin, minimum ve maksimum
doz noktalarına veya bir referans noktaya yerleştirilmeleri ile yapılmalıdır. Referans noktadaki doz, minimum ve maksimum doz ile kantitatif olarak ilişkili olmalıdır. Referans nokta, ürün üzerinde veya içerisinde doz değişimlerinin düşük olduğu uygun bir yerde olmalıdır.
2.4. Rutin doz ölçümleri her partide ve üretim süresince düzenli aralıklarla gerçekleştirilmelidir.
2.5. Akışkan, paketlenmemiş malzemelerin ışınlandığı durumlarda minimum ve maksimum doz yerleri belirlenemez.
Böyle durumlarda bu doz uç değerlerinin ( D min ve D mak) belirlenmesi için tesadüfi dozimetre örneklemesi ile tespit edilir.
2.6. Doz ölçümleri kabul edilmiş dozimetre sistemleri kullanılarak yürütülmelidir ve ölçümler birincil standartlara göre izlenebilir olmalıdır.
2.7. Işınlama süresince aşağıda belirtilen tesis parametreleri kontrol edilmeli ve sürekli kayıt edilmelidir.radyonüklit tesisleri için;
a- Tesisin ürün taşıma hızı veya radyasyon alanında geçen süre,
b- Kaynağın doğru pozisyonda olduğunu gösteren bilgiler, hızlandırıcı tesisler için;
a- Tesisin ürün taşıma hızı ve enerji seviyesi,
b- Elektron akımı ve tarayıcı genişliği bilgileri.
|